چرا به جای عشق، سرزنش؟ ریشهیابی رفتارهای مخرب در روابط
در روابط انسانی، انتظار میرود که عشق، محبت، درک و حمایت متقابل جریان داشته باشد. اما متاسفانه، گاهی اوقات شاهد هستیم که افراد به جای ابراز این احساسات مثبت، به سمت سرزنش، انتقاد و رفتارهای منفی روی میآورند. این موضوع میتواند روابط را به شدت تخریب کند و باعث ایجاد نارضایتی، تنش و حتی جدایی شود. اما چرا این اتفاق میافتد؟ چرا برخی افراد به جای عشق، از سرزنش به عنوان ابزاری در روابط خود استفاده میکنند؟
پاسخ به این سوال پیچیده است و عوامل متعددی در آن دخیل هستند. در ادامه، به شانزده نکته اشاره خواهیم کرد که میتوانند در درک بهتر این پدیده به ما کمک کنند:
- ✅
الگوبرداری از کودکی:
افراد ممکن است در کودکی خود شاهد روابطی بودهاند که در آن سرزنش و انتقاد، روش غالب ارتباطی بوده است. این الگوها در ناخودآگاه آنها ثبت شده و در روابط بعدی خود نیز به کار میبرند. - ✅
کمبود اعتماد به نفس:
سرزنش کردن دیگران میتواند راهی برای پنهان کردن ناامنیها و کمبود اعتماد به نفس خود باشد. با تخریب دیگران، فرد سعی میکند احساس بهتری نسبت به خود پیدا کند. - ✅
نیاز به کنترل:
سرزنش کردن ابزاری برای کنترل کردن رفتار و افکار دیگران است. فرد با این کار سعی میکند طرف مقابل را به انجام کاری که میخواهد مجبور کند. - ✅
عدم توانایی در ابراز احساسات:
برخی افراد نمیتوانند به درستی احساسات خود را بیان کنند و به جای آن، خشم و ناراحتی خود را در قالب سرزنش بروز میدهند. - ✅
ترس از آسیبپذیری:
ابراز عشق و محبت، مستلزم آسیبپذیری است. برخی افراد از این آسیبپذیری میترسند و به جای آن، با سرزنش کردن خود را از آسیب احتمالی محافظت میکنند. - ✅
توقعات غیرواقعی:
داشتن توقعات غیرواقعی از طرف مقابل و عدم توانایی در پذیرش او همانطور که هست، میتواند منجر به سرزنش و انتقاد شود. - ✅
مشکلات ارتباطی:
عدم توانایی در برقراری ارتباط موثر و حل مسائل به صورت سازنده، میتواند باعث شود افراد به جای گفتگو، به سرزنش روی آورند. - ✅
تجربههای تلخ گذشته:
تجربههای تلخ گذشته، مانند خیانت یا رها شدن، میتواند باعث شود فرد به دیگران بیاعتماد شود و با سرزنش کردن، از خود در برابر تکرار این تجربهها محافظت کند. - ✅
فشار روانی:
در شرایط استرسزا و پرفشار، افراد ممکن است بیشتر مستعد سرزنش کردن دیگران باشند. - ✅
اختلالات شخصیتی:
برخی اختلالات شخصیتی، مانند اختلال شخصیت مرزی یا خودشیفته، میتوانند باعث شوند فرد به طور مکرر به سرزنش و انتقاد از دیگران بپردازد. - ✅
ناآگاهی از تاثیر رفتار:
برخی افراد ممکن است آگاه نباشند که رفتارشان چه تاثیری بر دیگران میگذارد و تصور کنند که سرزنش، روشی موثر برای حل مشکلات است. - ✅
احساس نادیده گرفته شدن:
اگر فرد احساس کند که نیازها و خواستههایش در رابطه نادیده گرفته میشود، ممکن است برای جلب توجه و ابراز نارضایتی خود به سرزنش روی آورد. - ✅
انتقال احساسات منفی:
فردی که احساسات منفی مانند خشم، حسادت یا ناامیدی را تجربه میکند، ممکن است این احساسات را با سرزنش کردن به طرف مقابل منتقل کند. - ✅
حسادت و رقابت:
حسادت و رقابت با طرف مقابل میتواند منجر به سرزنش و انتقاد شود. - ✅
نبود مرزهای سالم:
نبود مرزهای سالم در رابطه میتواند باعث شود افراد به خود اجازه دهند به راحتی به سرزنش و انتقاد از یکدیگر بپردازند. - ✅
مشکلات حل نشده:
وجود مشکلات حل نشده در رابطه میتواند منجر به انباشت خشم و ناراحتی شود که در قالب سرزنش بروز پیدا میکند.
درک این عوامل میتواند به ما کمک کند تا ریشه رفتارهای مخرب در روابط خود و دیگران را بشناسیم و برای حل آنها تلاش کنیم. شناسایی الگوهای رفتاری منفی، قدم اول در جهت ایجاد روابط سالمتر و رضایتبخشتر است.
به یاد داشته باشیم که سرزنش، هرگز راه حل نیست و تنها باعث تخریب روابط و ایجاد ناراحتی میشود. تلاش برای درک یکدیگر، ابراز احساسات به صورت سازنده و حل مسائل از طریق گفتگو، کلید داشتن روابط سالم و پایدار است.
با آگاهی از این عوامل، میتوانیم تلاش کنیم تا الگوهای رفتاری مخرب را در خود و دیگران شناسایی کرده و در جهت ایجاد روابط سالمتر و رضایتبخشتر قدم برداریم. به یاد داشته باشیم که عشق، نیازمند تلاش، صبر و تعهد است.
چرا در برخی روابط، سرزنش جای محبت را میگیرد؟ 16 نکته
1. ناامنی درونی و ترس از طرد شدن
افرادی که احساس ناامنی عمیقی در درون خود دارند، ممکن است از طرد شدن توسط طرف مقابل بترسند. این ترس باعث میشود به جای ابراز آسیبپذیری و نیاز به محبت، با سرزنش و انتقاد، فاصلهای امن بین خود و دیگری ایجاد کنند. سرزنش به نوعی یک مکانیسم دفاعی عمل میکند. آنها با یافتن عیب در طرف مقابل، سعی میکنند احساس برتری و کنترل داشته باشند و از این طریق، با ناامنی خود مقابله کنند. این افراد به سختی میتوانند باور کنند که لایق دوست داشته شدن هستند و به همین دلیل، به طور ناخودآگاه رفتارهایی از خود نشان میدهند که رابطه را تخریب میکند. در واقع، سرزنش راهی برای پیشگیری از صدمه دیدن است، هرچند که خودِ سرزنش آسیبزننده است. ترس از رها شدن میتواند منجر به رفتارهای کنترلگرانه شود که غالباً با سرزنش همراه است.
2. الگوهای رفتاری آموخته شده در کودکی
بسیاری از ما الگوهای رفتاری خود را در کودکی و از طریق مشاهدهی تعاملات والدین یا مراقبان اصلی خود میآموزیم. اگر در خانوادهای بزرگ شدهاید که سرزنش و انتقاد مداوم وجود داشته، احتمال اینکه این الگو را در روابط خود تکرار کنید، بیشتر است. این الگوها اغلب ناخودآگاه هستند و فرد حتی متوجه نمیشود که دارد رفتارهای مشابهی را تکرار میکند. کودکانی که در معرض سرزنشهای مداوم قرار میگیرند، یاد میگیرند که عشق و تایید مشروط به انجام کارها به شکل خاصی است و این باور میتواند در بزرگسالی نیز همراه آنها باشد. برخی افراد ممکن است سرزنش را به عنوان راهی برای ابراز نارضایتی یا درخواست تغییر رفتار یاد گرفته باشند.
3. کمبود مهارتهای ارتباطی
ابراز احساسات و نیازها به شیوهای سالم و سازنده نیازمند مهارتهای ارتباطی خاصی است. افرادی که این مهارتها را ندارند، ممکن است به جای بیان صریح خواستههای خود، به سرزنش و انتقاد روی بیاورند. مثلا به جای گفتن “وقتی دیر میکنی نگران میشوم”، ممکن است بگویند “همیشه دیر میکنی و به من اهمیت نمیدهی!”. سرزنش معمولاً به عنوان یک حمله تلقی میشود و باعث میشود طرف مقابل حالت تدافعی به خود بگیرد و از پذیرش مسئولیت خودداری کند. یادگیری مهارتهای ارتباطی موثر میتواند به افراد کمک کند تا به جای سرزنش، به طور سازندهتری با همسر یا پارتنر خود ارتباط برقرار کنند.
4. تلاش برای کنترل رابطه
سرزنش میتواند ابزاری برای کنترل رابطه باشد. فرد سرزنشکننده با ایجاد احساس گناه و شرم در طرف مقابل، سعی میکند او را وادار به انجام کاری کند که خودش میخواهد. این نوع کنترل معمولاً ناآگاهانه است و فرد حتی متوجه نمیشود که دارد از سرزنش برای رسیدن به اهداف خود استفاده میکند. سرزنش میتواند باعث ایجاد یک پویایی نابرابر در رابطه شود که در آن یک طرف همیشه در حال انتقاد و سرزنش است و طرف دیگر همیشه در حال دفاع و توجیه. در چنین روابطی، احساس امنیت و اعتماد از بین میرود و رابطه به تدریج تخریب میشود.
5. عدم پذیرش مسئولیت
وقتی فردی مسئولیت اشتباهات یا نقصهای خود را نمیپذیرد، ممکن است به سرزنش دیگران روی بیاورد. این یک راه فرار از مواجهه با خود و پذیرش مسئولیت پیامدهای اعمال خود است. سرزنش دیگران به فرد این امکان را میدهد که خود را بیعیب و نقص ببیند و از احساس گناه و شرم فرار کند. به جای اینکه بگویند “من اشتباه کردم”، ممکن است بگویند “تو باعث شدی که من اشتباه کنم!”. پذیرش مسئولیت اولین قدم برای رشد و بهبود فردی است.
6. انتظارات غیرواقعی
داشتن انتظارات غیرواقعی از طرف مقابل میتواند منجر به سرزنش شود. وقتی فرد انتظار دارد که همسر یا پارتنرش همیشه و در همه حال مطابق میل او رفتار کند، و این اتفاق نمیافتد، ممکن است به سرزنش و انتقاد روی بیاورد. انتظارات غیرواقعی اغلب ریشه در کاملا مطلوبسازی رابطه دارد. فرد تصویری غیرواقعی از یک رابطه کامل و بینقص در ذهن خود دارد و وقتی رابطه با این تصویر مطابقت ندارد، احساس ناامیدی و نارضایتی میکند. به جای اینکه بگویند “من احساس تنهایی میکنم”، ممکن است بگویند “تو هیچ وقت برای من وقت نمیگذاری!”. واقعبینانه بودن در مورد انتظارات و پذیرش نقصهای طرف مقابل، کلید داشتن یک رابطه سالم و پایدار است.
7. خستگی و استرس
خستگی و استرس میتواند تحمل افراد را پایین بیاورد و آنها را مستعد سرزنش و انتقاد کند. وقتی فرد تحت فشار روانی زیادی قرار دارد، ممکن است نتواند به درستی احساسات خود را کنترل کند و با کوچکترین مشکلی، به سرزنش دیگران روی بیاورد. استرس مزمن میتواند باعث فرسودگی عاطفی شود و توانایی همدلی و درک دیگران را کاهش دهد. 
احساس ارزشمندی کنند. آنها با یافتن عیب در دیگران، سعی میکنند خود را برتر و تواناتر نشان دهند. این یک مکانیسم دفاعی ناسالم است که به تخریب روابط منجر میشود. به جای اینکه روی نقاط قوت خود تمرکز کنند، روی نقاط ضعف دیگران تمرکز میکنند.
13. اعتیاد به درام و بحث
برخی افراد به درام و بحث اعتیاد دارند و از ایجاد تنش و درگیری در روابط خود لذت میبرند. سرزنش میتواند یک ابزار موثر برای ایجاد درام و بحث باشد. این افراد ممکن است ناخودآگاه به دنبال بهانهای برای شروع بحث و درگیری باشند. آنها از احساسات شدیدی که در طول بحث تجربه میکنند، لذت میبرند، حتی اگر این احساسات منفی باشند.
14. عدم درک دیدگاه دیگران
ناتوانی در دیدن مسائل از دیدگاه طرف مقابل میتواند منجر به سرزنش شود. وقتی فردی نمیتواند درک کند که چرا طرف مقابل به شیوهای خاص رفتار میکند، ممکن است او را مورد سرزنش قرار دهد. همدلی و تلاش برای درک دیدگاه دیگران میتواند به کاهش سرزنش و بهبود روابط کمک کند. به جای اینکه بلافاصله قضاوت کنند، باید سعی کنند تا خود را جای طرف مقابل بگذارند و از دیدگاه او به مسائل نگاه کنند.
15. فقدان بخشش
ناتوانی در بخشش اشتباهات طرف مقابل میتواند منجر به سرزنش مداوم شود. وقتی فرد نمیتواند از اشتباهات گذشته بگذرد، ممکن است بارها و بارها آن اشتباهات را به طرف مقابل یادآوری کند و او را مورد سرزنش قرار دهد. بخشش به معنای فراموش کردن اشتباهات نیست، بلکه به معنای رها کردن خشم و کینه است. بخشیدن طرف مقابل به فرد این امکان را میدهد که از گذشته رها شود و به آیندهای روشنتر نگاه کند.
16. الگوهای ارتباطی سمی
وجود الگوهای ارتباطی سمی در یک رابطه، مانند تحقیر، توهین و بیاحترامی، میتواند منجر به سرزنش مداوم شود. در چنین روابطی، سرزنش به یک عادت تبدیل میشود و به تدریج رابطه را تخریب میکند. شناسایی و تغییر الگوهای ارتباطی سمی، اولین قدم برای بهبود رابطه است. در برخی موارد، ممکن است نیاز به کمک گرفتن از یک متخصص برای تغییر این الگوها باشد.
